Houston we’ve got a problem – Rozemarijn Dols

Films en series geven een verrassende kijk op wat zich op de werkvloer afspeelt, zo staat te lezen op de omslag van Houston, we’ve got a problem – Leiderschapslessen uit films van Rozemarijn Dols. In deze preview legt Dols uit wat leiders van rolmodellen kunnen leren.
Topbestuurder Frans Swarttouw gaf in zijn laatste interview het volgende antwoord op de vraag of hij wel met macht kon omgaan: ‘Wat mij in het leven verbaasd heeft, is wat er met mensen gebeurt als zij aan de macht komen. Bij sommige mensen lijkt het wel of er een schakelaar om gaat. Ze luisteren niet meer, ze consulteren niet meer, ze worden verrukt van de machten van zichzelf. Er zijn er bij, die naar mijn mening, absoluut gek worden. Die alleen nog maar over zichzelf denken en praten. Nou is die verleiding groot. De grote kunst is om daar niet in te trappen. Ik verbeeld me dat ik me daar redelijk verre van heb gehouden.’
In mijn praktijk als leiderschapstrainer ervaar ik keer op keer hoe belangrijk het is dat leiders hun ogen en oren open houden en geen bunkermentaliteit ontwikkelen als zij meer macht krijgen. Zodat zij niet ten prooi vallen aan hoogmoed, waarbij zij gaan geloven in hun eigen almacht of onaantastbaarheid. Hoe behouden leiders het zelfinzicht dat broodnodig is om met beide benen op de grond te blijven staan?
Mijn ervaring is dat de confrontatie met rolmodellen, bijvoorbeeld door het zich kunnen spiegelen aan leiders in films of documentaires grote impact heeft. Rolmodellen van leiders die goed met macht kunnen omgaan, problemen oplossen, keuzes durven maken, staan voor wie zij zijn, moedig zijn en zich ontvankelijk tonen voor kritiek en tegenspel. Leiders die kunnen improviseren, die de moed er in houden en op een creatieve manier tot probleemoplossing kunnen komen zoals Jim Lovell in de film Apollo 13.
Maar ook van negatieve rolmodellen kunnen leiders veel leren. Bij het falen van eens succesvolle leiders zijn identieke patronen te herkennen. De blindheid voor eigen tekortkomingen neemt toe, men gaat steeds meer in zijn of haar eigen mythe geloven, men vervreemdt van de naaste omgeving en raakt verslaafd aan de invloedrijke positie die men bekleedt. Het lijkt een universeel script waardoor je als leider in de ban raakt en langzaam maar zeker in de schaduw van de macht wordt getrokken. Deze schaduwkant is een dankbaar thema in film en theater.
De films en documentaires die ik in dit boek bespreek, helpen bij het analyseren van wetmatigheden en psychologische mechanismen bij leidinggeven. Ze geven inzicht in effectief en ineffectief leiderschap. Ze bieden stof tot zelfreflectie, maar ook tot het voeren van discussies over welk type leiderschap wenselijk is en welk leiderschap absoluut niet. Het boek is daarmee waardevol voor adviseurs op het gebied van leiderschapsontwikkeling, en uiteraard voor de leidinggevende zelf.
Het helpt je als leider je bewust te worden van veel voorkomende valkuilen op verschillende niveaus van leiderschap. Hoe kan je je bijvoorbeeld wapenen tegen de ‘keizer-zonder-kleren-kwaal’ als mensen je op een voetstuk plaatsen? Hoe kan je het eigen narcisme aan banden leggen, niet ontsporen en ruimte bieden voor anderen? Hoe blijf je overeind bij grote verleidingen en blijf je verre van de beruchte ‘zeephelling’ waarbij je in een rap tempo van je morele waarden afglijdt. Hoe kan je als leider hoop bieden in tijden van onzekerheid en crises? Hoe ga je om met hardnekkige weerstand bij veranderingen, irrationele processen in organisaties en hoe doorbreek je groepsdruk en het zoeken van zondebokken? Hoe kan je een inspirerend voorbeeld voor anderen zijn en je medewerkers helpen bij het ontsluiten van hun potentieel? Hoe ga je om met morele dilemma’s en wanneer laat je je professioneel begeleiden door anderen? Maar ook praktisch, hoe geef je op een constructieve wijze feedback, geef je anderen zelfvertrouwen en hoe ga je om met lastige medewerkers?
Deze vragen en meer worden behandeld in het bespreken van bijna 50 films die grotendeels gebaseerd zijn op waargebeurde verhalen. Indrukwekkende verhalen die veel inzicht bieden als het gaat om de ontwikkeling van een leider en tegelijkertijd op indringende wijze aandacht schenken aan de lichte en donkere kant van leiderschap.
Rozemarijn Dols, psycholoog en auteur van Houston we’ve got a problem – Leiderschapslessen uit films en verschillende andere boeken.